A ACRÓPOLIS
Na súa orixe a función da Acrópolis foi a dunha fortaleza defensiva. Xa no Neolítico sabemos que existía un poboado, aínda que o primeiro palacio grande parece que foi construído despois da instalación dos aqueos-xonios (1900-1600 a.C.), que foron os que introduciron o culto da deusa Atenea. A esta época pertencen as lendas dos reis da Ática, Cécrope, Erecteo, etc. Da época micénica (1600-1200 a.C.) temos trazas de construcións: un palacio e os muros ciclópeos do bastión da Niké Áptera. Pero o primeiro templo dórico de pedra porosa foi edificado na Idade do Ferro (1100-750 a.C.), onde estaba o palacio micénico. Nesta época alonxáronse da Acrópolis todo tipo de vivendas xa que deixou de ser unha fortaleza e pasou a ser considerada un lugar sagrado. Na última etapa da época arcaica, no s. VI a.C., foi construído o gran templo de Atenea Polias sobre o mesmo sitio do primitivo templo, así como outro templo de pedra porosa sobre o mesmo lugar do Partenón actual.
Esta Acrópolis foi incendiada polos persas no ano 480 a.C. A decisión de reconstruir unha nova Acrópolis tomouna o gran estratega Pericles que gobernou en Atenas desde o 461 ao 429 a. C. Grazas a unha tregua con Esparta e a asinar a paz cos persas, Pericles conseguiu uns anos de paz que aproveitou para engrandecer a cidade de Atenas. En primeiro lugar edificou o Partenón e logo os Propileos, empregando para tal fin a famosos arquitectos e, sobre todo, ao gran escultor Fidias. Mais no ano 431 a.C. tivéronse que interromper as obras a causa do inicio da guerra do Peloponeso. Algúns anos de paz polo medio permitiron construír o templo de Atenea Niké e o Erecteion. A fisonomía do conxunto da Acrópolis, malia o ataque veneciano de 1687, permaneceu invariábel até a rapina levada a cabo por lord Elgin en 1801 que eliminou case por completo as decoracións do conxunto. O Estado grego segue a reclamar todo o roubado ao Museo Británico, onde figuran desde 1816 estes restos baixo o nome de “os mármores de Elgin”.
Para entrar na Acrópolis seguiremos o camiño que recorrían os atenienses durante as Panateneas: durante estas festas, o veo de Atenea, tecido polas fillas máis virtuosas da cidade e levado só polas mozas máis fermosas, transportábase con gran pompa e cerimonia até a Acrópolis. Era a festa anual máís importante de Atenas. Nela tomaban parte os cidadáns máis ilustres: soldados e cabaleiros distinguidos, os mozos e mozas máis fermosos, así como os anciáns máis bravos e sabios. Para un ateniense representaba o maior dos honores ser invitado a tomar parte na procesión de Palas Atenea. Os traballos que se atribúen a esta deusa eran, na realidade, as fazañas dos mortais, e a cidade de Atenas adquiriu fama polo traballo dos seus artesáns e dos seus pensadores. Un gran número de nomes gloriosos de fillos de Atenas e de Grecia destacan entre os grandes de todos os tempos e lugares. Na súa loita por conseguir a bondade e a beleza, os atenienses atinxiron unha vitoria excepcional, e conseguírono porque colocaron por encima de todas as virtudes, simbolizadas pola deusa da sabedoría, o espírito humano, a beleza e a humanidade; a humanidade sen a que a beleza perde o seu brillo e a sabedoría o seu poder.
Cerremos a descrición desta marabillosa deusa coas sabias palabras que sempre pronunciaba o sacerdote de Atenas cando levaba o arado da deusa polo patio sagrado ao pé da Acrópolis:
–Non negues nunca a un estraño a auga nin o calor do lume. Non sinales outro camiño que non sexa o correcto. Non negues a ninguén unha tumba. Xamais mates ao boi que conduce o arado.
O festival duraba moitos días, celebrábanse competicións atléticas e carreiras de cabalos, cantábanse os versos épicos de Homero e había grandes concursos artísticos nos que cantantes, bailaríns e músicos de Atenas e de toda Grecia demostraban as súas habilidades. Aos gañadores desas competicións entregábanselles ramos de oliveiras e premios en metálico.
1.1. OS PROPILEOS (437-431 a. C.)
É unha entrada monumental á Acrópolis, construída por Mnésicles durante o goberno de Pericles. A súa beleza rivalizaba coa do Partenón: o xeneral tebano Epaminondas dicía que se Tebas tivese os Propileos sería tan fermosa como Atenas. Como todos os monumentos da Acrópolis, os Propileos construíronse con mármore pentélico, mentres que nalgúns puntos o mármore gris de Eleusis rompía a monotonía do branco e subliñaba as características arquitectónicas dalgunhas partes. A unión do estilo dórico co xónico é un dos elementos que dan harmonía e simetría ao monumento. Así mesmo semella que o teito estaba ricamente decorado cun ceo azul cuberto de estrelas de ouro. Serviu de polvorín durante a ocupación turca.
1.2. TEMPLO DE ATENEA NIKE (421 a.C.)
Á dereita, un pouco antes de chegar aos Propileos, érguese no cume dunha torre o atractivo templo adicado a Atenea victoriosa (Niké). A estatua de madeira da deusa, representada de pé, cunha granada nunha man e o helmo na outra, carecía de ás e, polo tanto, foi chamada Niké Áptera (sen ás). Máis tarde estendeuse a crenza de que a deusa Niké chegara a Atenas voando e, como estaba destinada a non marcharse nunca, non necesitaba ás. É un templo pequeno, de estilo xónico, exemplo de mesura e harmonía, erixido por Calícrates na segunda metade do s. V a.C. con mármore pentélico, sobre o emprazamento dun bastión micénico. Só o friso da parede Este é orixinal, o resto son molduras de cemento, que sustitúen os orixinais que se levaron os ingleses. O friso oriental representaba os deuses do Olimpo, cun lugar de honra reservado a Atenea; nos outros tres lados do friso están representadas as batallas entre Atenienses e Persas, e de gregos contra outros gregos que loitaron a favor dos persas. A base sobre a que se apoia ten tres escalóns, e nela resalta a graza e a elegancia ática que son as características do edificio. Desde o alto deste templo pódese ver o mar. Cóntase que desde alí Atenea fixo fuxir a Darío o bárbaro; tamén se conta que foi desde alí desde onde o rei Exeo viu a vea negra, sinal da morte do seu fillo Teseo, e, desesperado, botouse ao vacío.
En 1687 os turcos destruíron o templo e usaron os materiais para construir fortificacións. Afortunadamente recuperáronse os materiais e puido ser restaurado en 1835. En 1940 realizouse unha segunda restauración. Actualmente atópanse no Museo da Acrópolis os baixorrelevos que decoraban unha balaustrada de finais do s. V a.C.; moitos representan deusas aladas (Nikés) que se inclinaban ante Atenea. A máis fermosa delas disponse a se desatar as sandalias para subir cos pés espidos ao altar.
1.3. A VÍA SAGRADA
Partía desde o Cerámico, atravesaba a Ágora e chegaba, cun percorrido tortuoso, até os Propileos. Non tiña escaleiras, senón surcos que facilitaban a subida ás persoas e aos animais de carga que se usaban para o transporte de materiais, ás ovellas e aos bois destinados aos sacrificios. Posteriormente os romanos, quizais na época de Septimio Severo (ca. 200 d.C.), construíron unha escaleira monumental e a porta que hoxe se coñece como porta Beulé, en honor ao arqueólogo francés que a descubriu baixo un bastión turco.
Unha vez que se atravesaban os propileos, a vía sagrada seguía até o Partenón. Sobre esta branca inmensidade calcárea había, entre outras cousas, un templo adicado a Atenea Broronia, unha cuadriga de bronce e os 130 kilos de ouro da estatua de Atenea Promachos realizada por Fidias, e que medía máis de quince metros.
1.4. O PARTENÓN (447-438 a.C.)
No ano 447 a.C. Pericles encargou a construción definitiva do Partenón a Ictino. O seu colaborador foi Calícrates, o arquitecto do Templo de Atenea Niké. Parece ser que a supervisión xeral dos traballos foi confiada ao amigo íntimo e conselleiro artístico de Pericles, Fidias, que tamén esculpiu os frisos do monumento. A realización do edificio concluíu no 438 a.C., aínda que as decoracións escultóricas foron engadidas arredor do 432 a.C. Todos os elementos arquitectónicos estaban coloreados. Estaba adicado a Atenea Parthenos (parqevno", “virxe”), cuxa estatua, obra de Fidias, se gardaba no seu interior.
Non sabemos que tipo de cerimonias se celebraban nel; nas fontes de información non se fai referencia á función precisa que tiña nas Panateneas, pois en realidade o veo oferecíase á estatua de madeira da deusa Atenea que estaba no interior do Erecteion. Polo tanto o Partenón débese considerar máis un símbolo político e cultural que relixioso.
O Partenón está completamente construído en mármore pentélico, en estilo dórico, anfipróstilo, de 69,51 m. de lonxitude e 30,86 m. de anchura. Presenta oito columnas en ambas fachadas e dezasete nos lados longos, de 10,45 m. de altura, todas con vinte acanaladuras verticais e apoiadas directamente sobre o pedestal. O diámetro das columnas non é homoxéneo, a pouca distancia da basa a columna empeza a trazar unha graciosa curvatura até se reducir preto do capitel, así dá a impresión de curvarse baixo o peso que debe suxeitar, pero o resiste con forza. Todas as columnas teñen unha inclinación. En realidade ningunha liña do Partenón é completamente recta, co fin de corrixir a ilusión óptica pola que as liñas horizontais moi longas dan a impresión de se curvar no centro. O friso cos triglifos e as metopas apoiábase sobre o arquitrabe. O teito era de madeira con tellas de mármore.
A rica decoración escultórica constaba de 2 frontóns, 92 metopas e o friso xónico da cella. A maior parte destas esculturas está no Museo Británico, e o resto no Museo da Acrópolis.
þ 2 frontóns:
>> o nacemento de Atenea, no frontón oriental
>> a disputa de Poseidón e Atenea pola posesión da Ática, no frontón occidental
Elgin colleu 17 estatuas
þ 92 metopas: figuras esculpidas entre os triglifos, que representaban
>> no este as batallas dos deuses contra os xigantes (Xigantomaquia)
>> no oeste a vitoria dos gregos (Teseo) sobre as amazonas (Amazonomaquia)
>> no sur a loita entre centauros e lapitas
>> no norte a guerra de Troia.
Elgin colleu 15 metopas
þ friso xónico da cella (espacio interior rectangular que constitúe o núcleo da construción nos templos gregos, e comunica por un dos seus lados coa pronaos e có pórtico) cunha lonxitude de 160 m., que rodea pola parte de arriba o edificio interior, está decorado con baixorrelevos, sendo o único que presenta claramente unha escena da vida contemporánea, a procesión das Panateneas, aínda que as imaxes tamén poidan facer referencia, de maneira simbólica, ás guerras médicas.
A procesión dos xinetes
Os portadores de hidrias?
A procesión de mulleres
Procesión dos sacrificios
Elgin colleu case dous terzos: 247 das 524 orixinais
O Partenón conservouse en boas condicións até o final da idade romana. Na época cristiá empezou a súa ruina a causa do fanatismo relixioso. Afortunadamente baixo o emperador Xustiniano converteuse en igrexa de Sta Sofía e máis tarde da Virxe protectora de Atenas. En 1204, durante a cuarta cruzada, os francos adaptárono como templo católico, e en 1466 os turcos convertírono en mesquita, construíndo minaretes na esquina suroccidental. Non obstante os danos máis graves provocáronos os venecianos durante o asedio da rocha da Acrópolis: en 1687 un canón disparou desde o outeiro de Filopappou e unha bala caeu sobre o Partenón, provocando a explosión da polvoreira turca e a parcial destrución do templo.
En 1802 Tomás Bruce, “Lord Elgin”, entón embaixador británico en Constantinopla, obtivo do sultán –naquel momento, principios do s. XIX, Grecia estaba baixo o dominio do Imperio Turco Otomano- o permiso para quitar algunhas pedras e epígrafes do Partenón e doutros monumentos da Acrópolis. Desta forma “colleu” 15 metopas, 17 estatuas dos frontispicios, case dous terzos do friso, un capitel (que se partiu en dous para facilitar o seu transporte); unha columna, unha cariátide, e outros fragmentos do Erecteion, así como membros arquitectónicos dos Propileos, e 4 anacos do friso do templo de Atenea Niké.
Todo isto foi adquirido polo Museo Británico en 1816.
En 1833 empeza a nova era da Acrópolis, cando a garda militar de Baviera implantou o estandarte do rei Otto I e o último comandante turco emprendía a retirada.
Desde hai anos o goberno grego ven presionando ao goberno inglés para que estes Mármores de Elgin volvan a Grecia, o que aínda non se conseguíu. Neste sentido, a diputada Melina Mercuri, nada máis ser nomeada ministra de cultura, dirixiu unha calorosa petición, durante un congreso celebrado en México en 1982, e no que participaban os ministros de cultura de 119 países. O ano 2004, e con motivo das Olimpiadas, Grecia volveu coa súa pretensión, pero aínda no 2006 non conseguíu nada.
1.5. O ERECTEION (cf. 39 Atenas)
Era un lugar sagrado no que se dicía que vivira e fora enterrado Erecteo, introdutor da civilización en Atenas, e logo identificado co deus Poseidón; era fillo de Xea quen llo entregou á deusa Atenea para que o educase.
A parte central, dirixida cara oriente, cun pórtico con seis estilizadas columnas xónicas (6.8 m de altura), era a entrada ao templo de Atenea Polias; a última columna da dereita atópase actualmente no Museo Británico. Dentro da cella estaba a estatua de Atenea de madeira de oliveira (xoanon) –dicíase que esta estatua baixara do ceo para honrar á cidade- que durante as festas das Panateneas levaba o veo sagrado bordado polas arréforas –virxes nobres. Na parte contraria, a occidental, estaba a construción dedicada a Poseidón-Erecteo. Chegábase até alí a través dun espléndido propileo de estilo xónico situado na parte norte do edificio; esta sección era tres metros máis baixa a causa da conformación do terreo
Con todo o que máis chama a nosa atención é o pórtico norte, con dúas columnas aos lados e catro na fachada, de estilo xónico ricamente decoradas, e unha preciosa porta con abundantes rosetóns e pequenas palmas. No tellado hai unha abertura que se dicía fora provocada polo tridente de Poseidón na súa loita con Atenea. De feito no punto correspondente do chan, pódense ver tres orificios como das pegadas das puntas dun tridente. Á dereita da fachada hai unha porta que conducía á capela da ninfa Pándroso, onde Palas ofreceu a oliveira á cidade de Atenas.
O pórtico sur chámase o balcón das Cariátides, nome que se lles deu en época romana tal vez por recordar ás mozas da cidade de Karie, en Laconia. Estas seis mozas levan sobre a cabeza un cesto sobre o que se apoia o teito da fachada, un vestido longo até os pés; o movemento da perna lixeiramente flexionada dalles graza e fermosura. Todas levan o pelo solto sobre os ombros para reforzar o pescozo, punto máis débil da estatua. Aínda que non foron atopadas as mans, é posíbel que cunha man suxeitasen o vestido e coa outra algún atributo. Se nos fixamos ben non son iguais, unha ten os lóbulos das orellas perforados e o peinado distinto.
Este templo foi transformado nunha igrexa na época cristiá; os francos adaptárono como palacio; durante a ocupación turca foi usado como harén polo comandante das tropas. Pero a súa destrución máis grave foi en 1827 con motivo dun bombardeo. Ultimamente está a sufrir, como toda a Acrópolis, os efectos da terríbel contaminación que hai en Atenas.
Non deixedes de vos deter un momento a carón dos muros do recinto, xa que podedes ver unha vista panorámica de todo Atenas. É un lugar ideal para ver o trazado das rúas da cidade
1.6. O TEATRO DE DIONISO
Ao pé da Acrópolis, na ladeira sur, áchase o teatro de Dioniso, que no s. VI a.C. era un santuario consagrado a Dionisos Eleutereo. Este teatro, que nun principio era de madeira, é o máis antigo dos teatros coñecidos; nel representaron as súas obras nos concursos de teatro do festival anual de Dioniso os grandes dramaturgos, Esquilo, Sófocles, Eurípides e Aristófanes. No s. IV a.C. foi reconstruído en pedra. Xa case non queda gran cousa, agás un altar circular do s. II e os alicerces do antigo templo. Semella que tiña unha capacidade para 17.000 espectadores. Os restos que podemos ver hoxe son do teatro da época romana; arredor da orchestra podemos ver uns sillóns en mármore pentélico reservados para os prítanes, arcontes e sacerdotes.
1.7. O PÓRTICO DE EUMENES
Entre o teatro de Dioniso e o Odeón de Herodes Ático esténdese o pórtico (stoa) de Eumenes, chamado así en honra de Eumenes II, rei de Pérgamo, que o mandou construír no s. II a.C. como refuxio para os espectadores en caso de mal tempo e como lugar de paseo. Tiña unha lonxitude 164 m., estaba construído con poros e mármore do Himeto e contiña estatuas, monumentos e fontes.
1.8. O ODEÓN DE HERODES ÁTICO
Este odeón foi mandado construír no s. II d.C. por un nobre e xeneroso cidadán ateniense chamado Herodes Ático, en memoria da súa muller. O edificio está fabricado segundo o estilo dos teatros romanos e tiña unha capacidade de 5.000 espectadores. A cávea foi reconstruída e hoxe é sede do festival de Atenas, no que se representan antigos dramas, concertos de música clásica, ballet e ópera.
1.9. MUSEO
O museo, instalado debaixo do Partenón e que seguramente
será trasladado aos pés da montaña, foi construído en 1878.
-Esculturas e baixorrelevos:
1.- Moscóforo (portador dunha becerra), é a estatua máis antiga da Acrópolis, realizada con mármore do monte Himeto.Trátase dunha estatua votiva (ca. 565 a.C.), semellante aos kuroi: adianta o pé esquerdo e ten o sorriso arcaico, co rostro expresivo e mirada viva, aínda que se perderon as pedras coreadas con que se crearan os ollos (cf. 47 Atenas). sala 2
2.- Korai: as korai son estatuas votivas oferecidas a Atenea (s. VI-V a.C.); representan a primeira manifestación da estatuaria occidental dunha imaxe viva que comunica co espectador. Destaca a realización dos graciosos drapeados dos vestidos, a vivaz policromía, os peiteados dos longos cabelos recollidos en trenzas sobre a cabeza, así como a refinada elegancia das xoias. Cada unha delas debía ter un atributo nas mans. sala 4
A kore nº 675 (ca. 520 a.C.) pequena, de estilo cicládico, procedente de Quíos, mantén aínda a súa riqueza de cor e constitúe un dos exemplares máis suxestivos e mellor conservados da serie. Coa man esquerda alza lixeiramente o vestido e todas as pregas do chitón seguen o movemento oblícuo das cadeiras (cf. 50-51 Atenas). sala 4
Frontón, fragmentos do frontón do antigo templo de Atenea (ca. 525 a.C.). sala 5
Efebo de Critios: trátase dun mozo nú (ca. 480 a.C.) cun espléndido corpo e un rostro de rasgos delicados. En el rómpese a frontalidade característica dos kuroi: a cabeza está lixeiramente volta cara a dereita e a perna dereita está apenas flexionada, dando á figura a idea de movemento (cf. 46 Atenas). sala 6
Atenea pensativa: trátase dun baixorrelevo (ca. 460 a. C.) de notábel beleza que representa á deusa vestida co peplo dórico e apoiada na lanza en actitude de reflexión, cunha expresión severa e abstraída no rostro. sala 6
Busto de Poseidón: parte do busto de Poseidón, procedente do frontispicio occidental do Partenón sala 7
Tronco de Selene: procedente do frontispicio oriental. sala 7
Metopa con escenas de Centauromaquia. sala 7
Friso xónico do Partenón (ca. 440 a. C.), obra de Fidias, coas escenas finais da procesión das Panateneas e os deuses do Olimpo: Poseidón, Apolo e Ártemis; os portadores de hidria, etc. sala 8
Baixorrelevos da balaustrada do templo de Atenea Nike. A balaustrada, dun metro de altura, foi construída a finais do s. V a.C. e decorada con baixorrelevos realizados por cinco ou seis escultores diferentes. Representan deusas aladas ou Nikés que se inclinan perante Atenea ou corren solícitas a preparar as vítimas para os sacrificios, mentres a deusa espera maxestuosamente sentada sobre unha rocha. sala 8
Destaca a Niké atándose unha sandalia (cf. pag. 22 Atenas), ou desatándoa para subir cos pés descalzos ao altar. Presenta tamén a técnica dos panos mollados de Fidias.sala 8
As Cariátides: son columnas con forma de muller que adornan o balcón das Cariátides do Erecteion. Nestas figuras pódese apreciar claramente a técnica dos panos mollados de Fidias. Son seis, só unha das que se poden ver no balcón é orixinaria, outras catro pódense ver neste museo, e a outra no Museo Británico. sala 9
Mundo Clásico 